Hər vaxtınız xeyir!

Müsahibimiz – Tural Fərhadov, 2012-ci ildə Bakı Dövlət Universitetinin Tətbiqi Riyaziyyat fakültəsini bitirdikdən sonra, Avstraliyanın Melburn şəhərində Kompüter Elmləri ixtisası üzrə magistratura təhsili alıb. Həmçinin, bu dövrdə peşəkar fəaliyyətə başlayıb və Bakıda bir neçə İT şirkətində çalışıb. 2018-ci ildən isə Kanadanın Vankuver şəhərində Microsoft şirkətində fəaliyyətini davam etdirib. Hal-hazırda MongoDB şirkətində çalışır.

1.     Sizi cari sahədə çalışmağa həvəsləndirən əsas amillər nələr olub?

Orta məktəbdə oxuduğum dövrdən başlayaraq proqramlaşdırmaya marağım formalaşmağa başladı. Riyaziyyata olan həvəsim, ətrafımda proqramçıların çoxluğu və onların gördüyü işlər bu sahəyə olan marağımı daha da artırdı. Zamanla proqramlaşdırmanın dərinliklərinə endikcə, bu sahənin potensialını daha aydın görməyə başladım. Təkrarlanan hər hansı bir işi avtomatlaşdırma imkanı isə məni bu sahədə çalışmağa davam etməyə sövq etdi.

2.     Niyə məhz “MongoDB” şirkətində çalışmağı seçdiniz? Buradakı cari fəaliyyətiniz nəyi əhatə edir və gələcək planlarınız nədir?

MongoDB, verilənlər bazası sahəsində innovativ bir şirkət olaraq tanınır. Şirkət, 1970-ci illərdən bəri strukturlu verilənlər bazası yanaşmalarına yenilik gətirmək məqsədini güdən texnoloji həllər təqdim edir. Hal-hazırda MongoDB, NoSQL bazarında lider mövqedədir. Şirkətlə keçirdiyim müsahibə prosesində, MongoDB-nin güclü potensialını daha yaxından dərk etdim və bu sahədə uzunmüddətli inkişaf məqsədilə özümü burada inkişaf etdirmək qərarına gəldim. Qarşılıqlı razılaşma əsasında, artıq dörd ildir ki, MongoDB-də proqram təminatı üzrə baş mühəndis vəzifəsində çalışıram.

Şirkət verilənlər bazası sahəsində ixtisaslaşsa da, mənim burada yerinə yetirdiyim vəzifə bir qədər fərqlidir. Çalışdığım şöbə DEVPROD adlanır və bu, mənim işimin əsasən verilənlər bazasına birbaşa töhfə verməkdən daha çox, baza proqramçılarının məhsullarını təhlükəsiz və ölçülü şəkildə müştərilərə çatdırılmasında yaranan problemləri həll etməyə yönəlib. Bizim əsas məqsədimiz, SSDLC (Secure Software Development Life Cycle) prosesində təhlükəsizliyi və düzgünlüyü təmin etməkdir.

Bu, kiberhücumların geniş yayıldığı indiki dövrdə bütün İT sahəsi üçün çox vacib bir məsələdir. Sözügedən sahədə yaranan kiçik bir boşluq, yüksək dəyərə malik bir şirkətin bir neçə gün ərzində milyardlarla dollar itirməsinə səbəb ola bilər. Məsələn, məşhur SolarWinds şirkəti SSLDC hücumu nəticəsində bu cür bir aqibətlə üzləşmişdir. Gələcəkdə bu sahənin süni intellektlə paralel şəkildə daha da aktual olacağına inanıram. Süni intellekt məhsuldarlığı nə qədər artırsa da, təhlükəsizlik həmişə şirkətlərin əsas prioritetlərindən biri olaraq qalacaq.

3.     Karyeranız ərzində qarşılaşdığınız ən böyük çətinliklər nələr olub və bu çətinliklərin öhdəsindən necə gəlmisiniz?

Karyeramın ilk illərində ən çox çətinlik çəkdiyim sahə dil problemi idi. Bizim sahədə bütün ədəbiyyat əsasən ingiliscə olduğu üçün bu dili yaxşı səviyyədə bilmək çox vacibdir. Təəssüf ki, təhsil aldığım orta və ali məktəblərdə ingilis dili yüksək səviyyədə tədris olunmurdu. Buna görə də bir müddət sadəcə dil öyrənməyə yönəldim və nəticədə öyrənmə prosesini sürətləndirmək üçün xaricdə təhsil almağa qərar verdim. Bu sahədə təhsil alan gənclərə ən əsas tövsiyəm odur ki, ingilis dilini mümkün qədər inkişaf etdirsinlər. Bu dilin yaxşı mənimsənilməsi gənclərə geniş imkanlar açacaqdır.

Proqramlaşdırma sahəsi haqqında düşünəndə, insanlar adətən kompüter arxasında saatlarla kod yazıldığını təsəvvür edirlər. Mən də bu sahəyə yeni başladığım dövrlərdə yalnız kod yazmağın vacib olduğunu düşünürdüm və bunun karyera inkişafım üçün yeganə yol olduğunu zənn edirdim. Lakin, İT sahəsinin sürətlə genişlənməsi və bu sahədəki layihələrin artıq bir neçə deyil, minlərlə mühəndis tərəfindən yazılması, karyerada fərqli inkişaf imkanlarını da ortaya çıxardı. Məsələn, hazırda proqram təminatı üzrə baş mühəndis kimi işlədiyim mövqe, yalnız arxitektura dizaynı və kodlaşdırma ilə məhdudlaşmır. Mənim işimə, mövcud sistemləri davamlı olaraq izləmək, sahədəki yeniliklərdən xəbərdar olmaq, lazımi hallarda yeni layihələr irəli sürmək və rəhbərliyə bu layihələrin əhəmiyyətini izah etmək kimi vəzifələr də daxildir.

Bu tələbləri yerinə yetirmək üçün isə yaxşı şifahi və yazılı ünsiyyət, təqdimat bacarıqları və texniki liderlik qabiliyyətlərinin inkişaf etdirilməsi olduqca vacibdir.

Mən gənclərə tövsiyə edərdim ki, bu bacarıqları hərtərəfli şəkildə inkişaf etdirsinlər. Çünki süni intellektin bu qədər geniş yayıldığı dövrdə yalnız mexaniki işləri yerinə yetirənlər tezliklə əvəzlənəcəklər.

4.     Yeni başlayan proqram mühəndisləri üçün hansı bacarıqların inkişaf etdirilməsini ən vacib hesab edirsiniz?

Ən əsas məsələlərdən biri kompüter elmlərinin fundamental prinsiplərinə yiyələnməkdir. Son 70-80 ilin təcrübəsi göstərir ki, əsas biliklər hər zaman aktuallığını qoruyur. Eyni zamanda, müasir dövrdə süni intellektin yaratdığı dəyişikliklər bütün mövcud strukturları kökündən dəyişdirmək gücünə malikdir. Əvvəl də qeyd etdiyim kimi, hərtərəfli yanaşma insanın istiqamətini hər an dəyişməyə imkan yaradır. Buna görə də, gənclərə tövsiyə edərdim ki, araşdırma bacarıqlarını inkişaf etdirsinlər və sahədəki yenilikləri yaxından izləsinlər. Bu yanaşma onlara karyera yollarını daha rahat tapmağa kömək edəcək.

5. Kibertəhlükəsizlik və verilənlər bazası sahəsində hansı əsas çağırışlar mövcuddur və bu çağırışlara cavab olaraq Azərbaycanda hansı addımların atılması məqsədəuyğun olardı?

Hal-hazırda proqram təminatı təhlükəsizliyi sahəsində SSDLC (Secure Software Development Life Cycle) çox aktuallaşmış mövzudur. Bu sahə, proqramın kodunun yerləşdiyi repozitoriyadan müştəriyə göndərilənə qədər olan bütün mərhələlərində təhlükəsizliyin təmin edilməsinin yollarını araşdırır. Tam təhlükəsiz həll mövcud olmasa da, texnologiya nəhəngləri artıq proqram təminatlarının bütün hissələrini — kodun saxlanıldığı repozitoriya, yoxlanıldığı CI/CD sistemləri, kompilyasiya edildiyi mühit və proqramın inkişafında iştirak edən digər detallara qədər SBOM (Software Bill of Materials) şəklində müştərilərə təqdim edirlər. Bu, proqram təminatının təhlükəsizliyini əhəmiyyətli dərəcədə asanlaşdırır.

Çünki müştərilər artıq müxtəlif kibertəhlükəsizlik proqramlarından istifadə edərək SBOM-ların onların təhlükəsizlik standartlarına uyğun olub-olmamasını yoxlaya bilərlər. Əgər Azərbaycandakı proqram təminatı istehsalçıları bu təhlükəsizlik təcrübələrinə diqqət yetirsələr, mən əminəm ki, öz məhsullarının təhlükəsizliyini ciddi şəkildə artıracaqlar. Kibertəhlükəsizliyin son illərdə daha da demokratikləşməsi bu praktikalardan istifadənin çox asanlaşmasına şərait yaradıb, beləliklə şirkətlərimiz öz məhsullarının təhlükəsizliyini təmin etmək üçün xüsusi mütəxəssislərə ehtiyac duymadan bu imkanlardan yararlana bilərlər.